Zaimki

Zaimek to część mowy, która zastępuje dłuższe wyrażenie rzeczownikowe.

Zaimki osobowe

• me – ja
• tu – ty
• el – on, ona
• lo – ono
• nos – my
• vos – wy
• los – oni, one

W języku LFN zaimki osobowe pozostają nieodmienne bez względu na to, w jakiej roli zostaną użyte (nie odmieniają się przez przypadki gramatyczne). Z tego powodu np. me może oznaczać — w zależności od położenia w zdaniu — „ja”, „mnie”, „mną”, „mię” lub „mi”, to samo ma zastosowanie do pozostałych.

Tu jest zaimkiem liczby pojedynczej, a vos — liczby mnogiej w każdym kontekście, bez względu na to, czy zwracamy się w sposób oficjalny (per Pani, Pan, Państwo), czy też nie (per ty, wy).

El es usada per refere a persones, e a animales como mamales e avias. On pote estende metaforal la usa a otra viventes, robotes, la luna, tempestas, etc.

Lo es usada per refere a cosas, viventes simple, ideas, consetas, etc.

Los es usada como la plural de ambos el e lo.

• Do es Joana? El es en la jardin. – Gdzie jest Joana? Jest w ogrodzie.
• Do es mea come de matina? Lo es en la cosina. – Gdzie jest moje śniadanie? To jest w kuchni.

Zaimek osobowy może iść w parze z następującym po nim zdaniem podrzędnym. Może zostać opuszczony pod warunkiem, że sens zdania pozostanie jasny — wtedy jego funkcję przejmuje będący częścią zdania podrzędnego zaimek względny:

• El recorda sempre la nomes de los ci el ia encontra. – On zawsze pamięta nazwiska tych, których spotkał.
• Me respeta tu, ci es tan saja. – Szanuję cię, który jesteś tak mądry.
• El ci osa, gania. – Ten, kto się ośmieli, wygrywa.
• Ci osa, gania. – Kto się ośmieli, wygrywa.

On jest ogólnym zaimkiem nieokreślonym, odpowiadającym francuskiemu „on” lub niemieckiemu „man”. Oznacza „ludzie w ogólności” albo „dowolna osoba” — w języku angielskim podobną funkcję spełniają w sensie przenośnym zaimki „they” oraz „you”, natomiast w języku polskim — orzeczenie w formie bezosobowej strony zwrotnej, jak na przykład w zdaniach „Tutaj mówi się po polsku.”, „U nas kupuje się w osiedlowym warzywniaku.” czy „W tym wagonie nie można palić.” lub użycie trzeciej osoby liczby mnogiej. Dzięki zaimkowi on często unika się konieczności zastosowania czasownika w stronie biernej:

• On dise ce tu va parti. – Mówią, że wyjeżdżasz. / Mówi się, że wyjeżdżasz.
• On debe repete la verbo. – Trzeba powtarzać czasownik. / Czasownik powinien być powtarzany.

Se jest zaimkiem zwrotnym trzeciej osoby zarówno w liczbie pojedynczej, jak i w mnogiej. Odnosi się do podmiotu bieżącego czasownika, ale sam być nim nie może:

• Lo limpi se. – Czyści się.
• Los lava se. – Myją się.

• Me ia trova mea libros, ma tu no ia trova la tuas. – Znalazłem moje książki, ale ty nie znalazłeś swoich.
• Lo es ance plu grande ca la mea. – To też jest większe od mojego.
• No toca acel jueta! Lo no es la tua. – Nie ruszaj tamtej zabawki! Nie jest twoja.

Zaimki wskazujące

Podobnie jak przymiotniki mogą być przekształcone na rzeczowniki, tak i większość określników jest w stanie być obiektem transformacji w zaimki.

Zaimki esta, acel oraz otra mogą przybierać postać liczby mnogiej (przyrostek -s). On pote ajunta -s ance a alga otra pronomes, per clari la sinifia:

• tota, totas – wszyscy / wszystkie
• ambos – oba / obie
• esta, estas – ten / ta / to, ci / te
• acel, aceles – tamten / tamta / tamto, tamci / tamte
• cualce, cualces – jakikolwiek, którykolwiek, cokolwiek
• cada – każdy / każda / każde
• alga, algas – jakiś / jakaś / jakieś / jacyś / jakieś
• cual – …
• multe, multes – dużo, wiele
• poca, pocas – mało, kilka
• plu – więcej
• la plu – najwięcej
• min – mniej
• la min – najmniej
• un/la otra, (la) otras – inny / inna / inne, inni / inne
• la mesma, la mesmas – …
• un tal, tales – …

Przykłady:

• Estas aspeta bela! – Te wyglądają ładnie!
• Prende cualce. – Weź którykolwiek (z wyboru).
• Me no vole judi, car me gusta egal cada. – Nie chcę osądzać, ponieważ każda z nich podoba mi się jednakowo.
• Me vole grasia cada de esta persones. – Chciałbym podziękować każdemu z tych ludzi.
• Alga(s) pensa ancora ce la mundo es plata. – Niektórzy (ludzie) wciąż uważają, że ziemia jest płaska.
• Tu ia versa mal la vino. Alga es sur la table. – Źle nalałeś wino. Trochę (tego wina) jest na stole.
• Multe(s) de nos es programores. – Wielu z nas to programiści.
• Me no ia regarda multe(s) de acel filmas. – Nie obejrzałem wielu z tych filmów.
• Me reconose poca(s) de la persones en la fola. – Poznaję niewielu ludzi w tłumie.
• Plu va ariva pronto. – Więcej pojawi się wkrótce.
• Alga parolas es clar, ma on no pote leje fasil la plu. – Niektóre wyrazy są czytelne, ale większość nie może być łatwo odczytana.
• Tu ave min ca me. – Masz mniej ode mnie.
• Me vole bonveni tota(s) de vos. – Chciałbym powitać was wszystkich.
• Me ia compra sinco libros nova, ma me ia lasa tota(s) en la bus. – Kupiłem pięć nowych książek, lecz zostawiłem je wszystkie w autobusie.
• Ambos de la enfantes jua felis. – Oboje dzieci bawią się wesoło.

Liczebniki główne mogą być użyte jako zaimki oznaczające grupy o ustalonej liczebności. Nie przyjmują zwykle przyrostka liczby mnogiej (-s), a także nie wymagają określników:

• Tre de mea amis va ariva a esta sera. – Troje z moich przyjaciół przybędzie tego wieczoru.
• Cuanto pizas tu ia come? – Ile pizz zjadłaś?
  • Cuatro! – Cztery!
• La cuatro de nos va come en junta. – Czworo z nas będzie razem jeść.
• Un de mea gatos manca. – Brakuje jednego z moich kotów.
• La tre ia abita en la mesma aparte. – Troje mieszkało w tym samym mieszkaniu.

W celu wskazania nieokreślonej wielokrotności liczb takich jak sento, mil lub milion należy dodać przyrostek liczby mnogiej (-s):

• On ia ave miles de persones a la conserta. – Na koncercie było tysiące ludzi.
• A cada anio, miliones migra a otra paises. – Każdego roku miliony emigrują do innych krajów.
• On ia vacui miles de plu persones de locas inondada par la deluvias. – Z obszarów zalewanych przez powodzie ewakuowano jeszcze tysiące osób.
• On pote fatura plu sentos per servi. – Można zapłacić dodatkowe setki za usługę.

Przedimek la nie może być przekształcony w zaimek. Zamiast niego używa się el, lo albo los:

• La casa de mea padre es plu grande ca lo de mea frate. – Dom mojego ojca jest większy niż mojego brata.
• Lo es ance plu grande ce lo cual me intende compra. – On jest też większy niż ten, który zamierzam kupić.

No również nie jest używany jako zaimek, jednakże tworzy on złożone formy nun i no cosa. Liczebnik zero może wystąpić jako zaimek.

Idiomatyczne wyrażenie la un la otra oznacza „nawzajem” lub „jeden drugiego”. Występuje również w formach wariantywnych la un o la otra („jednego lub drugiego”), la un pos la otra („jeden po drugim”) i la un sur la otra („jeden na drugim”):

• La xicos colpa la un la otra. – Chłopcy biją się nawzajem.
• Me pila mea crepes la un sur la otra. – Ułożyłem w stos moje naleśniki jeden na drugim.

Zaimki pytajne

Lingua Franca Nova posiada zaimki używane do tworzenia pytań:

• cual? – który? (= cual cosa?)
• ci? – kto? (= cual person?)

Ci używany jest tylko jako zaimek i nie powinien być stosowany jako określnik.

Przykłady:

• Cual tu gusta? – Które ci się podoba?
• Cual tu prefere, la rojas o la verdes? – Które wolisz, czerwone czy zielone?
• Ci vole es un milionor? – Kto chce zostać milionerem?
• Tu vade a la sinema con ci? – Z kim idziesz do kina?
• Cual es en la caxa? – Co jest w pudle?
• Vos prefere cual? – Co wolisz?

Zaimki względne

Cual oraz ci służą także jako zaimki względne, wprowadzając zdania podrzędnie złożone:

• cual – który
• ci – który (= la person cual…)

Zaimek względny odnoszący się do osoby lub zwierzęcia to ci, natomiast do pozostałych rzeczy — cual:

• Esta es la fem de ci me ia compra mea auto. – To jest kobieta, od której kupiłem mój samochód.
• La fem de ci me ia oblida sua nom es denova a la porte. – Kobieta, której nazwiska zapomniałem, znów jest przy drzwiach.
• A, vide la patetas ci segue sua madre! – Ach, spójrz na kaczątka, które podążają za swą matką!
• La libro cual me leje es tro longa. – Książka, którą czytam, jest za długa.
• La casa en cual nos abita es tro peti. – Dom, w którym mieszkamy, jest za mały.
• La superstisios – me gusta esta parola! – cual me ia investiga es riable. – Przesądy, — podoba mi się to słowo! — które przebadałem, są śmieszne.
• El esperia un sonia cual el teme. – Ona przeżywa sen, którego się boi.
• Porównaj: El esperia un sonia ce el teme. – Ona przeżywa sen, (a sen jest taki,) że się boi.

Inne zaimki

Istnieją cztery specjalne zaimki, które odnoszą się do osób. Są używane jedynie w liczbie pojedynczej:

• algun – ktoś (= alga un, alga person)
• cualcun – ktokolwiek (= cualce un, cualce person)
• cadun – wszyscy, każdy (= cada un, cada person)
• nun – nikt (= no un, no person)

Przykłady:

• Algun entre nos es la asasinor. – Któryś z nas jest mordercą.
• Dise acel broma a cualcun, e el va rie. – Opowiedz tamten dowcip komukolwiek, a będzie się śmiać.
• Cadun debe reseta un premio. – Każdy musi dostać nagrodę.
• Me senta en la atrio per un ora, e nun ia parla a me. – Siedzę w korytarzu od godziny i nikt do mnie nie przemówił.

Odpowiednikami algun, cualcun, cadun i nun dla rzeczy są alga cosa (coś), cualce cosa (cokolwiek), cada cosa (wszystko) i no cosa (nic).

Wyrażenia zaimkowe

Zaimki zazwyczaj nie są modyfikowane przez określniki czy przymiotniki, jednak mogą im towarzyszyć wyrażenia przyimkowe:

• Nos en la sindicato esije plu diretos. – W związku domagamy się więcej praw.
• Tota de la lenio es danada. – Wszystkie drewno jest uszkodzone.
• La plu de esta linguas es difisil. – Większość tych języków jest trudna.